Resul Hasanov:
Azerbaycan Halı Müzesi, Bakü’deki en eski müzelerden biridir. 50 yaşından büyük olan müze, Azerbaycan’daki en büyük halılar koleksiyonuna sahiptir. Azerbaycan Halı Müzesi’ne girdiğinizde, sadece Azerbaycan’ın değerli hazinelerini değil, aynı zamanda bu ülkenin tarihi hakkında ilginç bilgilenip, ziyaret edecek 10139 farklı nesne göreceksiniz. Süsler, metal kaplar, seramik, ahşap, cam gibi eşyalar sergilenmesine rağmen, Azerbaycan’ın tarihi döneminden farklı halılara adanmış olması doğaldır.
Halıların Azerbaycan’ın en eski eserlerinden ve ulusal hazinelerinden biri olduğunu bilmek ilginçtir, böylece MÖ ikinci binyılda halının başlangıcını bilirler; Ancak özel halı müzesinin kıvılcımı, üçüncü yüzyılın ortalarına kadar uzanıyor. Azerbaycan halısı UNESCO’da somut bir miras olarak kaydedildiğinden, yetkililer halı müzesine daha fazla dikkat ediyorlar. Böylece, müze için özel bir mimariye sahip yeni bir bina inşa edilmiş ve 2014 yılında yeni müze açılmıştır. Müze 1967 yılında halıcı ressam Letif Kerimov’un rehberliği ile kurulmuştur ve Dünya’nın ilk ve en büyük halı müzesidir ve onun anısına adını taşımaktadır.
Azerbaycan Halı Müzesi’nde yedi farklı koleksiyon var:
1) Düz dokuma halılar koleksiyonu
“Düz dokuma halılar” koleksiyonunda 681 obje bulunmaktadır. Bu koleksiyon, palas, chiyi-palas, kilim, gadirga, jejim, shadda, ladi, varni, zili ve sumakh gibi ürünleri içermektedir. Koleksiyon genellikle 18. – 20. yüzyılları kapsamaktadır.
Düz dokuma halılar, dokuma teknikleri, kompozisyonel yapı, süslemeler ve renk şemaları aracılığıyla birbirinden farklılık gösterir. Palas ve jejim, farklı genişlikte renkli şeritlerle karakterize edilen kompozisyonları, basit örgü tekniğiyle dokunur. Kilim, dört ve altıgen şekillerden oluşan çeşitli geometrik desenlerle süslenmiş, medallion “kilimgulu” gibi öğeler içeren karmaşık örgü teknikleriyle dokunur. Varni, shadda, zili ve sumakh gibi düz dokuma halılar, üçüncü atkının çözgü etrafına sarılmasıyla dokunur ve bu sayede stilize edilmiş S veya Z harfi şeklinde ejderha, antropomorfik ve zoomorfik motifler, bitki süslemeleri, “Khatai” kompozisyonu gibi karmaşık desenler oluşturulabilir.
Düz dokuma halılar, günlük yaşamda yaygın olarak kullanılırdı ve zemin kaplaması, alaçık (çadır) örtüsü, perde, giysi, masa örtüsü gibi amaçlarla kullanılırdı. Bu temel ihtiyaçların üretimi, insanların dehasını ve özgünlüğünü tam anlamıyla ortaya koyardı.
2) Yığma halılar
Müzenin temel bileşeni olan “Yığma halılar” koleksiyonunda, 17. yüzyıldan 20. yüzyılın başlarına ve modern döneme kadar uzanan 2398 eser bulunmaktadır. Bu koleksiyon, Azerbaycan’daki dört farklı halı dokuma türünü sunar: Guba-Şirvan, Gence-Gazak, Karabağ ve Tebriz.
Halılar, insanların günlük yaşamında yaygın olarak kullanılmıştır. Azerbaycan halıları, 600’den fazla tasarıma sahip geniş bir dekoratif kompozisyon çeşitliliği ile ayırt edilir. Müze koleksiyonunda ayrıca Azerxalça AŞ tarafından üretilen halılar da bulunmaktadır. 1927 yılında kurulan Azerxalça AŞ, halı sanatının eski geleneklerini sürdürmektedir.
Profesyonel modern sanatçılar, halı sanatının gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Bunlar arasında ustalar ve bilim insanlarından Latif Karimov bulunmaktadır. Leçek-turunc, Bahar (İlkbahar), Hayvanlar âlemi, Şebi-Hicran (Ayrılığın Gecesi) ve Safiaddin Urmevi gibi taslakları dokunmuş halılara çevrilmiştir.
En eski sergi örneği, 17. yüzyıl halısı Ejderha, Karabağ tipinin bir örneğidir. Halı, Amerikalı koleksiyoner Grover Schiltz tarafından müzeye miras bırakılmış ve eşi Beverly Schiltz tarafından 2013 yılında bağışlanmıştır.
3) Halı Ürünleri
“Halı Ürünleri” koleksiyonu, 19. ve 20. yüzyıldan 1576 parçadan oluşmaktadır. Hafif ve konforlu halı ürünleri, hayvancılık yaşamının ayrılmaz bir parçasıydı. Her şeyin bir işlevi vardı. Bu nedenle Çuval (büyük bir halı çantası), tahılın depolanması ve taşınması için kullanılırken, Gaşıgdan (bir halı çantası) kaşıkları ve merdaneleri taşıyordu. Hazine aynı zamanda çeşitli halı ürünlerini de içeriyor ki bunlar, atalarımızın yaşamını hayal etmek için vazgeçilmez: Heybe (küçük bir seyahat çantası); Hurcun (iki bölümden oluşan bir seyahat çantası); Gaşlıg (bir eyeriye takılan küçük bir seyahat çantası); Mefreş (yatak takımı ve giysilerin depolanması ve taşınması için dikdörtgen halı çantası); Sicim (yük bağlamak için kalın bir ip); Orkan (yükü sabitlemek için dar bir ip); Balışüzü (yastık kılıfı); Sufra (sofra örtüsü); Duz torbasi (Tuz için çanta); Corab (yün çoraplar); Cahaz (bir deve için başlık); Yeherüstü (bir eyer üzerinde kullanılan kilim); Çatan (hasır); Keçe; Lama gabağı (bir çadırın yaşam alanını mutfaktan ayıran desenli perde); ve Asmalıg (bir devenin süslemesi) olarak sıralanabilir.
Bu halı koleksiyonlarından başka “Sanat Metal koleksiyonu”, “Kumaşlar, kostümler, nakış koleksiyonu”, “Seramik, cam, ahşap, kağıt koleksiyonu” ve “Mücevherler koleksiyonu” da bulunmaktadır.
Müzenin Birinci Katı
Azerbaycan Halı Müzesi’nin birinci katına girerek, önce yatak gibi en ilkel ve mümkün olan basit paspaslarla karşılaşacaksınız. İlerledikçe, Jajim ve halı gibi daha gelişmiş yataklar size maruz kalır, bu da doku tekniğinde daha uzmanlaşmıştır. Bu bölümün multimedya dosyaları, halıların dokusunu anlamanıza ve tekstil cihazlarını yakından görmenize yardımcı olacaktır. Bunların yanı sıra, halı dokusunun farklı bölgelerinde kullanılan bir halı dokuma ve ekipman sergisi var.
İlk zemin sergisinin bir kısmı, Azerbaycan’ın tüm bölgelerinden arkeologların bulgularını göstermektedir, bu da bu sınırda halı dokuma eski köklerinin güçlü bir onayıdır. Devam ederken, halı ürünleri örneklerini göreceksiniz.
Azerbaycan Halı Müzesi’nin birinci katının büyüleyici kısımlarından biri, Azerbaycan eski insanların göçebe bir çadırdır. Bu çadırda her türlü döşeme ve halının kullanımını göreceksiniz. Çadıra baktığınızda, zemini örtmek ve daha sonra halılarla örtmek için en basit halılar ve keten türlerinin kullanıldığını görürsünüz. Çadırın dış kısmında, Tekme (keçi saçı üreten) adı verilen bir kumaş türü vardı.
Birinci katın sonunda, Azerbaycan’ın yerli kültüründe halı yeri tasvir edilmiştir. Bu amaçla, geleneksel düğün törenlerinde ve Azerbaycan Nevruz kutlamalarında halıların önemini gösteren fotoğraflar ve videolar oynanıyor.
Müzenin İkinci Katı
Müzenin enfes halılarını ziyaret etmek için ikinci kata gidin. İlginç bir şekilde, bu katın halıları Latif Kerimov tarafından bilimsel bir kategoriye dayanarak düzenlenmiştir. Müzenin ikinci katında Quba, Şirvan, Tebriz, Gence, Baku, Kazak ve Karabağ’dan halılar bekliyor. Tebriz’in benzersiz halıları, her biri yatan bir dizi göz alıcı tasarımdır.
Güzel ve çeşitli halılar ziyareti tamamlandıktan sonra müzenin geri kalanını göreceksiniz. Geleneksel kıyafetler, seramik kaplar, bakır, ahşap ve günlük yaşam ürünleri parlak ve değerli mücevherler için bir koleksiyon ortaya çıkar.
İkinci katın en heyecan verici kısımlarından biri, Azerbaycan, Şuşa şehrindeki zenginlerden birinin evinden inşa edilmiş geleneksel dekorasyonlara sahip sembolik bir oda. Bu odada Rus ve Avrupalı turistler tarafından onları simüle etmek için kullanılan halılar ve duvar resimleri görebilirsiniz.
Son olarak, ikinci katta halının tarihi ve farklı desenleri hakkında bilgi veren ve dünyanın en zarif halılarını gösteren büyük ekranlar var. İkinci kat videolarını izleyerek ülkenin kanat pencereleri ve ipek eşarpları hakkında yararlı bilgiler de alabilirsiniz.
Müzenin Üçüncü Katı
Azerbaycan Halı Müzesi’nin alt katı, 19. ve 20. yüzyıllarda halı gelişiminin hikayesini anlatıyor. Bu bölümde “Azeraxalça Halı Dokuma Şirketi” nin başarılı seyrini görebilir ve Azerbaycan Halı Tarihinin ayrıntılarını takip edebilirsiniz.
Üçüncü kattaki sergilerin çoğu, Azerbaycan’da halı dokuma sanatını yeni bir seviyeye tanıtan 20. ve 21. yüzyılların eserleriyle ilgilidir. Tabii ki, üçüncü katta, üçüncü kat Latif Kerimov’a özel bir dikkat gösterdi ve zarif halılarını görmek için yakından görebilirsiniz. Üçüncü katın ilginç kısımlarından biri, ünlü Azerbaycan sanatçısı Tahir Selef’in resimlerinden dokunan halıların koleksiyonudur.
Azerbaycan Halı Müzesi Tarihi
13 Mart 1967’de Azerbaycan Halı Müzesi’nin inşası Azerbaycan Sosyalist Cumhuriyeti’nin üst düzey yetkilileri tarafından onaylandı. O zamandan beri, müze çeşitli dönemlerde farklı başlıklar tarafından tanındı. Örneğin, 1967’den 1993’e kadar olan ilk yıllardan bu koleksiyona “Halı Devlet Müzesi ve Azerbaycan Uygulamalı Sanatlar” deniyordu. Daha sonra müzenin adı değişti ve 20 yıl sonra binada “Halı ve Uygulamalı Sanat Müzesi” ifadesi bulundu. Sonunda, birkaç yıl önce, 2014’ten bu yana müzenin adı yeniden adlandırıldı ve şimdi herkes “Azerbaycan Ulusal Halı Müzesi” olarak biliniyor.
Tanıma bölümünde belirttiğimiz gibi, böyle bir müzenin ana fikri Latif Kerimov tarafından sunuldu ve yakında değerlendirildi. Kerimvov, Azerbaycan’ın değerli halılarını korumak için bir adım atmak için benzersiz bir koleksiyon oluşturmayı amaçladı. Yakında benzersiz halılar örnekleri toplandı ve ilk Azerbaycan halı sergisi Bakü Cami binasında açıldı. Birçok insan, en önemlisi, ilk günlerden beri özel desteğini ifade eden Azerbaycan cumhurbaşkanı Haydar Aliyev idi. Daha sonra, 1970’lerde ve 1980’lerde, müze yetkilileri daha fazla nesne toplamak için her taraflı araştırmalar yapıb ve koleksiyonu tamamlamak için birçok şaheser satın alındı.
1991 yılında Sovyet Sosyalist Birliği’nin çöküşüyle, Bakü’deki Lenin Müzesi binası Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı’na bağışlandı ve kısa bir süre sonra Azerbaycan Halı Müzesi binanın ikinci katına konuşlandırıldı. Bu dönemde müzeyi ziyaret eden, Azerbaycan’dan halılar ve yerli sanat eserleri sergileyen 13 farklı oda vardı. 2007 yılında Başkan İlham Aliyev, bir kararname sırasında halı müzesi için yeni ve daha büyük bir bina emretti. Yeni müze binasının tasarımı ve mimarisi Avusturyalı mimar Franz Janz’dan sorumluydu ve proje 2014 yılında tamamlandı. Son olarak, aynı yıl, yeni halı müzesi binası başkan tarafından açıldı. Şu anda, Halı Müzesi farklı ve olağanüstü nesnelerde her zamankinden daha fazlasına sahipti.
Doğumdan bu yana, Azerbaycan Halı Müzesi, her biri çalışma alanlarında ayrıcalıklı olan eğitimli ve sanatsal yönetmenler vardı. Bu, Azerbaycan Halı Müzesi’nin 50 yıllık yaşamında değerli bir bilimsel ve kültürel araştırmaya ev sahipliği yapmaya ve çeşitli etkinlikler ve sergiler düzenlemesine yol açtı.
Azerbaycan Halı Müzesi uzun zamandır çeşitli uluslararası etkinlikler, sergiler, konferanslar ve sempozyumlara ev sahipliği yaptı. Yarım yüzyıl boyunca müze, dünyanın farklı ülkelerinde benzersiz eserlerinin 30’dan fazla sergisini gerçekleştirdi. Ayrıca “Azerbaycan Halı Dokuma” ve “Azerbaycan Halı ve Uygulamalı Sanat” başlıklı iki uluslararası sempozyuma ev sahipliği yapma geçmişine sahiptir.
