Prof. Dr. Pervane MEMMEDLİ:
1990’lı yılların sonlarında Güney Azerbaycan’ın tanınmış milli aydınlarından Muhammedali Ferzane ile tanıştık, çok konuştuk. Beni birçok konuda aydınlattı ve birçok yeni bilgi verdi. Bunlardan biri Samed Behrengi’nin yeni bulunmuş ve yayınlanmayan kayıp el yazmaları ile ilgiliydi. Bununla ilgili 1999’da “21 Azer” dergisinde bir makale yazdım. İçerik şuydu: M. Ferzane, bu meşhur el yazması metinlerin ilk kez Azerbaycan Türkçesiyle yazıldığını söyledi. O zamana kadar bilimsel görüşte S. Behrengi’nin eserlerinin sadece Farsça yazıldığı bildiriliyordu. Aslında S. Behrengi bu metinlerin çoğunu Türkçe (Azerbaycan Türkçesi) yazmış ancak bunları Farsçaya çevirmek zorunda kalmıştır. M. Ferzane’ye güvenip bu yazıların aslının saklamasını tavsiye etti. 1960’lı yılların sonlarından itibaren İran’da, özellikle Azerbaycan’da iktidar otoritelerinin işlediği suçlar
sonucunda yüzlerce insan ve yüzlerce eser yok edilmiş, Samed Behrangi ve Behruz Dehgani’nin toplayıp Ferzane’ye emanet ettiği orijinal hikayeler de kaybolmuştur. M. Ferzane 1997 yılında Almanya’ya seferinde, kayıp paketin yeniden bulunduğunu sevinçle duyurdu ve masalların bir kopyasını orada yaşayan entelektüel arkadaşı Sirus Mededi’ye verdi ve yayınlamasını istedi. Sirus Mededi, yeni bulunan Türkçe yazılmış el yazmasını 1998’de3 Almanya’nın Köln kentinde yayınlanan “Azerbaycan’ın Sesi” dergisinde tanıttı. 2009 yılında Tahran’da “Azerbaycan Masalları (Tebriz Masalları)” adıyla bir kitap yayınladı. S. Behrengi’nin eserlerinde masalların özel bir yeri vardır. Meslektaşı Bahruz Dehghani ile birlikte derlediği masallar uzun yıllar ihmal edildi. Ancak 30 yıl sonra, kendini adamış folklorcu M. Ferzane bu masalların Azerbaycan dilindeki
orijinal versiyonunu ortaya çıkardı.
Samad Behrengi’nin ölümünden 30 yıl sonra gizli bir sandıkta bulunan 40 masal (43 masaldan üçü birbirine benziyor) 40 yıl sonra ilk kez Tahran’da, 45 yıl sonra da Bakü’de yayımlandı. “Tebriz’in 40 Sihirli Hikayesi” kitabı bu günlerde “Kanun” yayınevi tarafından şık bir formatta yayımlandı. Pervane Memmedli, Sirus Medaedi’nin hazırladığı kitabı Arap alfabesinden çevirmiş ve kitabın sonuna açıklayıcı bir sözlük eklemiştir. Kitabın başında ve sonunda Sirus Mededi ve Pervane Memmedli’nin yazılarına yer veriliyor. 224 sayfalık yayının tasarımında ünlü eski Azerbaycan minyatürlerinin yanı sıra çağdaş sanatçılar Peri Miniatür ve Natig Jamal Afshar’ın eserleri de kullanıldı. Bugün anlatılan “Azerbaycan masallarının” orijinal Azeribaycan türkcesinde bize ulaşmasını ünlü halk bilimci Muhammedali Ferzane’ye borçluyuz.
