Ayşe UZUNÇAYIR:
Azerbaycan’ın en eski ve en güzel şehirlerinden biri olan Gence, zengin tarihi, kültürel mirası ve doğal güzellikleriyle dikkat çeker. Gence’nin geçmişi MÖ 9. yüzyıla kadar uzanır ve bu kadim şehir, İpek Yolu üzerinde önemli bir durak olarak tarih boyunca büyük bir ticaret ve kültür merkezi olmuştur.
Gence’nin tarihi, Orta Çağ’da büyük bir ticaret ve kültür merkezi olmasından dolayı oldukça zengindir. Şehir, 12. yüzyılda ünlü şair Nizami Gencevi’ye ev sahipliği yapmış ve bu dönemde büyük bir kültürel gelişim göstermiştir. Nizami, sadece Azerbaycan’ın değil, dünya edebiyatının da önemli isimlerinden biridir.
Gence, 1804 yılında Rus İmparatorluğu tarafından işgal edilmiştir ve 1826 yılında tamamen Rusya’ya bağlanmıştır. Sovyet döneminde “Kirovabad” olarak adlandırılan şehir, 1989 yılında tekrar Gence adını almıştır. Bu dönemde Gence, önemli bir sanayi ve kültür merkezi haline gelmiştir.
Gence, Azerbaycan’ın kültürel başkentlerinden biri olarak kabul edilir. Şehir, Nizami Gencevi’nin doğum yeri olması nedeniyle büyük bir edebi ve kültürel öneme sahiptir. Nizami Gencevi Müzesi, şairin eserlerine ve hayatına adanmış önemli bir kültürel mekandır. Müze, şairin eserlerinden el yazmaları ve nadir kitaplar gibi birçok önemli eseri barındırır.
Şehirde düzenlenen Gence Uluslararası Müzik Festivali, yerli ve yabancı sanatçıları bir araya getirir ve Gence’nin müzikal mirasını kutlar. Ayrıca, şehirdeki tiyatrolar, galeriler ve kültür merkezleri de Gence’nin zengin kültürel yaşamının bir parçasıdır. Gence, aynı zamanda birçok sanatçının ve yazarın ilham kaynağı olmuştur.
Turizm ve Görülmeye Değer Yerler
Gence, turistler için birçok cazip noktaya sahiptir. Şehrin görülmeye değer yerlerini böylece sıralamyabiliriz:
Nizami Türbesi
Nizami Türbesi, Gence şehrinin simgesi olarak kabul edilir. Şehrin girişinde, Ahmedli köyünde bulunan türbenin ilk inşası 13-14. yüzyıllara dayanır. Ancak, günümüzde Gence’nin doğusunda yükselen türbe 1947 yılında inşa edilmiş, 1991 yılında ise yenilenmiştir. Son yıllarda Nizami Türbesi kapsamlı bir şekilde restore edilerek 35 hektarlık bir alanda küçük bir şehir haline getirilmiştir.
Haydar Aliyev Park Kompleksi
2012 yılının Ocak ayında temeli atılan ve 2014 yılının Ocak ayında kullanıma açılan Haydar Aliyev Parkı, Gence’nin en büyüleyici ve göz alıcı yerlerinden biridir. Dünyanın en büyük 5 parkı arasında yer alan bu park, 450 hektarlık bir alanı kaplar ve 2 kilometre uzunluğundadır. Parkın girişinde muhteşem “Zafer Takı” yükselir. 20 metre genişliğinde, 50 metre uzunluğunda ve 38 metre yüksekliğindeki Zafer Takı’nın çevresinde 30 metre yüksekliğinde bir seyir platformu bulunmaktadır. Platforma çıkmak için merdivenler ve asansörler mevcuttur. Parkta yapay göl ve şelale de bulunur. Haydar Aliyev Parkında ayrıca Modern Sanat Müzesi ve Amfi Tiyatro da inşa edilmiştir.
Kale Kapıları: Arkeoloji ve Etnografya Müzesi
Kompleksin inşasına 2012 yılının Ocak ayında başlanmış ve 2014 yılının Ocak ayında tamamlanmıştır. Tarihe göre, Gence kalesinin beş kapısı vardı. Yeni oluşturulan bu anıt, şehrin “Türbe Kapısı” olarak bilinen kapılarının restore edilmiş halidir. Gence-Bakü karayolunun her iki tarafında inşa edilen ve 50 metre uzunluğunda, kuleleri 22 metre yüksekliğinde olan kalenin ana kısmı beş katlı olup, ana sütun kısmıyla birlikte yedi katlıdır. Önünde 75 metre yüksekliğinde bir devlet bayrağı yükselir ve çevresinde bir park bulunur. Anıt kompleksinin sağ tarafında Gence’nin arması bulunur. 62 metre uzunluğundaki yeraltı tüneli her iki kaleyi birleştirir.
Zafer Takı
Haydar Aliyev Merkezi yakınında inşa edilen “Zafer Takı” bir mucize olarak nitelendirilebilir. 20 metre genişliğinde, 50 metre uzunluğunda ve 38 metre yüksekliğindeki Zafer Takı’nın çevresinde 30 metre yüksekliğinde bir seyir platformu bulunmaktadır. Platforma çıkmak için merdivenler ve asansörler mevcuttur. Zafer Takı’nın görkemi, Gence’nin şerefli mücadele tarihini yansıtır ve ziyaretçilerin ilgisini çeker.
Nizami Gencevi Müzesi
Nizami Gencevi’nin eserleri, sekiz yüzyıldan fazla bir süredir halkımızın maneviyatının ayrılmaz bir parçası olmuştur. Büyük sanatçının hayatı ve edebi faaliyetleri, dönemin Azerbaycan ve Kafkasya’nın en büyük şehri olan Gence ile bağlantılıdır. Şair, hayatı boyunca burada yaşamış ve yaratmış, dünya edebiyatına değerli eserler kazandırmıştır. Nizami Müzesi’nde, büyük sanatçının hayatı, eserleri ve dünya çapında tanınan eserleri hakkında zengin sergiler bulunmaktadır.
Mehseti Gencevi Merkezi
Gence’de bulunan Mehseti Gencevi Merkezi, Haydar Aliyev Vakfı’nın desteğiyle inşa edilmiştir. 21 Ocak 2014 tarihinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in katılımıyla açılışı yapılan merkezde, şairin eserlerine adanmış bir resim galerisi, araştırmacılar için okuma salonu, müzik stüdyosu, nota kütüphanesi, mugam, piyano bölümleri ve toplantı salonu bulunmaktadır. Okuma salonunda, Mehseti Gencevi’nin hayatı ve edebi mirası hakkında kitaplar, şairin rubaileri ve Azerbaycan’ın ünlü şair ve düşünürlerine ait eserler bulunmaktadır.
İmamzadeh Dini Kompleksi
Azerbaycan’ın çeşitli bölgelerinde Muhammed Peygamber’in soyundan gelen kişilerin mezarları bulunmaktadır. Bu kişiler imamların çocukları oldukları için bu yerler “İmamzade” olarak adlandırılır. Bu tür ziyaret yerlerinden biri de Gence’deki 8. yüzyıla ait tarihi mimari eser olan ve halk arasında “Mavi Kubbe”, “Mavi Cami” veya “Mavi İmam” olarak bilinen İmamzadeh dini-kültürel kompleksidir. Bu kompleksin en değerli eseri türbedir. Burada beşinci imam Muhammed Bakır’ın oğlu İbrahim defnedilmiştir.
Han Bağı
Han Bağı, diğer adıyla Serdar Bağı, Gence’nin ve Azerbaycan’ın en güzel ve yeşil parklarından biridir. Şehrin merkezinde bulunan bu park, 1847 yılında Çar’ın Kafkasya’daki valisi Prens Mihail Vorontsov’un girişimiyle oluşturulmuştur.
Cavad Han Caddesi
Cavad Han Caddesi, son yıllarda kapsamlı bir şekilde restore edilerek açık hava müzesi haline getirilmiştir. Cavad Han, Gence tarihinin en önemli şahsiyetlerinden biri olarak kabul edilir. Onun adını taşıyan bu cadde, şehrin merkezindeki en eski yerlerden biridir. Bu caddede Azerbaycan gazetesi ilk kez Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti döneminde yayınlanmıştır.
Şah Abbas Camii
Genceliler tarafından “Cuma Camii” olarak da bilinen Şah Abbas Camii, 1606 yılında Şah Abbas’ın isteğiyle inşa edilmiştir. Caminin mimarı, o dönemde Gence’de birçok bina inşa eden Şeyh Bahaddin Muhammed Amil’dir.
Çökek Hamamı
Çökek Hamam, 1606 yılında mimar Şeyh Bahaddin’in tasarımıyla inşa edilmiştir. Bu binanın yapımında da Şah Abbas Camii’nde olduğu gibi, yumurta akıyla karıştırılmış kil ve kireç harcı (gips) ve kırmızı tuğla kullanılmıştır.
Butulka Evi
Gence merkezinde dikkat çeken binalardan biridir. 1960-1964 yılları arasında 50.000 şişe kullanılarak inşa edilmiştir. Genceliler tarafından “butulka ev” olarak adlandırılan bu bina da tarihi eserler arasında yer alır.
Avrupa 2016-Gençlik Başkenti Parkı
Genceçay’ın sağ kıyısında yer alan “Gence 2016-Avrupa Gençlik Başkenti” parkı, şehrin güzelliğine yeni bir boyut katmış ve bu proje kapsamında gerçekleştirilen sayısız etkinlikleri, unutulmaz tarihi günleri hatırlatır.
Gence Bayrak Meydanı
Bayrağın direği 4 metre, direğin yüksekliği 100 metre, bayrağın genişliği 25 metre ve uzunluğu 50 metredir. Genceçay’ın sağ kıyısında yer alan Azerbaycan Devlet Bayrağı Meydanı’nın inşaatı 2011 yılında başlamış ve 21 Ocak 2012’de Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in katılımıyla açılmıştır. Bayrak Meydanı, gençlerin askeri vatanseverlik eğitiminde ve mücadele ruhunun yükselmesinde özel bir rol oynar.
Genceçay Park-Bulvar Kompleksi
Park-bulvar kompleksinin uzunluğu 1,2 kilometredir. İnşasına 2014 yılında başlanan ve toplam alanı 34 hektar olan bu kompleks, dinlenme için her türlü imkanı sunar. Çayın her iki tarafında beton destek duvarları inşa edilmiştir. Bulvarda Bayrak Meydanı, “Ali ve Nino” kompleksi, Basın Evi, Kitap Evi, Çocuk Eğlence ve Ticaret Merkezi, kafe ve restoranlar, açık hava eğlence alanları ve diğer sosyal tesisler bulunmaktadır.
Göygöl
1139 yılında Gence’de yaşanan deprem sonucunda Kepez Dağı’nın bir kısmı çökmüş ve Ağsu Çayı’nın önü kapanmıştır. Bu doğa olayı, Azerbaycan’ın en güzel yerlerinden biri olan Göygöl’ün oluşmasına neden olmuştur.
Maralgöl
Maralgöl de, Göygöl gibi aynı deprem sonucu Murovdağ’ın çevresinde oluşan göllerden biridir. Derinliği 60 metre olan göl, yeşil ormanlarla çevrilidir.
Gence İstiklal Parkı
Gülüstan Kalesi’nin eteğinde yer alan Gence İstiklal Parkı’nda, Gence Hanlığının kahramanı ve son hükümdarı Cavad Han’ın mezarı ve anıtı bulunmaktadır.
Çay Bahçesi
Park bulvar kompleksinde “Butulka Ev”e yakın bir konumda yer alan Çay Bahçesi, Gence’yi ziyaret eden turistler için cazip bir yerdir.
Uğurlu Han Kervansarayı
Uğurlu Han Kervansarayı, eski mimari eser olup, tarihimizin belirli bir dönemini yansıtır. Bir zamanlar ticaret merkezi olan ve İpek Yolu üzerinde yer alan Gence’ye yabancı ülkelerden sayısız misafir gelir ve bu kervansarayda kalırlardı. Kervansaray bir nevi otel işlevi görüyordu.
Mirza Şefi Vazeh Parkı
19. yüzyılın ilk yarısında yaşamış ve eserler vermiş Azerbaycan şairi Mirza Şefi Vazeh’in kişiliği ve eserleri, onu Doğu şiiri klasiklerinin parlak temsilcilerinden biri olarak görmemize olanak sağlar. Görkemli şair, eğitimci ve aydın filozofun hayatı ve eserlerine, Doğu ve Batı medeniyetlerinin bilgeliğini organik bir şekilde birleştiren şiirsel mirasının olağanüstü kaderine ilgi bugün de azalmamıştır. Gence’de Mirza Şefi Vazeh’in doğumunun 220. yılı vesilesiyle güzel ve zarif bir park kurulmuş ve burada şairin anıtı dikilmiştir.
Selim Kervansarayı
Gence’nin Ağkend bölgesinde 14. yüzyıla ait tarihi kervansaray, İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadur tarafından inşa edilmiştir. Gence’yi ziyaret edenlerin bu eseri de görmeleri gereken yerler listesine eklemeleri gerekmektedir.
Cavad Han Caddesi’ndeki Tarihi Evler
AXC’nin kurucularından olan Hasmemmedov kardeşlerinin yaşadığı ev, ayrıca 1899 yılında inşa edilen ve Alman mühendis Zinger’in yaşadığı ev de Cavad Han Caddesi’nin tarihi yapılarındandır.
Hacıkend Dinlenme Köşesi
Uzun yıllardan beri dinlenme mekanı olarak bilinen Hacıkend kasabası, bugün modern görünümü ve eşsiz atmosferi ile daha çekicidir. Kasabada yeni sosyal tesisler inşa edilmiş, yollar asfaltlanmış, altyapı projeleri gerçekleştirilmiş ve dinlenme ve yaşam için yüksek düzeyde şartlar yaratılmıştır.
“Hamse” Parkı
Gence şehri, Nizami Caddesi, Bayrak Meydanı yakınında 5 katlı “Hamse” Ticaret ve Eğlence Merkezi bulunmaktadır. Halen binada birkaç marka mağaza ve sinema (CinemaPlus) faaliyet göstermektedir. Binada sinema, Çocuk Eğlence Merkezi, fast food restoranlar ve kafeler, market ve otopark bulunmaktadır.
Gence, zengin tarihi, kültürel mirası, doğal güzellikleri ve lezzetli mutfağıyla Azerbaycan’ın en önemli ve etkileyici şehirlerinden biridir. Hem tarihi dokusu hem de modern yaşamı bir arada sunan bu şehir, ziyaretçilere unutulmaz bir deneyim sunar. Eğer yolunuz Azerbaycan’a düşerse, Gence’yi mutlaka ziyaret etmeli ve bu güzel şehrin sunduğu tüm güzellikleri keşfetmelisiniz. Gence, her mevsim farklı bir güzellik sunar ve her ziyaretinizde size yeni deneyimler yaşatır.
