Hacı Beytullah MUTLU:
Azerbaycan, Kafkasya coğrafyasında yer alan stratejik konumu nedeniyle farklı müzik kültürlerinden etkilenmiş, geniş ve zengin bir müzikal mirasa sahip bir ülkedir. Ülkenin müzik kültürü sadece Batı müziğiyle değil, komşu kültürlerin etkisiyle de şekillenmiştir. Özellikle İran, Türkiye ve Orta Asya’dan gelen müzikal gelenekler, Azerbaycan’ın halk müziği ve klasik müzik eserlerinin gelişimine büyük katkı sağlamıştır.
Azerbaycan Üslubu ve Türkiye ile Bağlantısı
Azerbaycan müzik üslubu, Türkiye’nin doğusundaki Kars, Erzurum, Ardahan ve Iğdır gibi bölgelerde kendini daha belirgin şekilde hissettirir. Bunun nedeni, tarihi ve kültürel bağların yoğunluğudur. Azerbaycan musikisinin icrası, Nahçıvan ve Güney Azerbaycan gibi bölgelerde de yaygın olup, bu kültürel etkileşim geniş bir alana yayılmıştır. Bu bölgelerdeki halk müziği gelenekleri, Azerbaycan’ın klasik müziğiyle birlikte ele alınır ve bölgesel farklarla zenginleşir.
Azerbaycan Halk Müziği ve Literatür Farklılıkları
Azerbaycan halk müziği, diğer ülkelerin halk müziklerinden bazı yönleriyle ayrılır. Halk müziği eserleri, mahnı (şarkı), destan ve folklor türleriyle geniş bir repertuara sahiptir. Azerbaycan’da, musiki literatüründe halk müziği kadar klasik Türk müziği etkileri de görülür. Geçmişte geleneksel makamlar üzerinde daha sınırlı eserler varken, zamanla Batı müziğine olan ilgi artmış ve klasik ile modern müziğin bir sentezi ortaya çıkmıştır.
Arif Melikov ve Modern Azerbaycan Müziği
Azerbaycan müziğinin uluslararası düzeyde tanınmasında, besteci Arif Melikov’un katkısı büyüktür. Melikov’un 1961 yılında sahnelenen ünlü eseri “Aşk Efsanesi” balesi, Nazım Hikmet’in şiirlerinden esinlenerek bestelenmiştir. Bu eser, sadece Azerbaycan ile Türkiye arasındaki kültürel ve sanatsal bağların bir göstergesi olmakla kalmaz, aynı zamanda çağdaş bale sanatının nadir örneklerinden biri olarak kabul edilir. Melikov’un eseri, klasik bale geleneklerine yeni bir soluk getirerek, Azerbaycan’ın modern müzik kültürünü uluslararası arenada tanıtmayı başarmıştır.
Azerbaycan’ın Klasik Makam Sistemi
Azerbaycan musiki makamları, yedi temel makamdan oluşur ve her biri belirli karakteristik özelliklere sahiptir. Bu makamlar şunlardır:
1. Rast: Çoğu zaman bir başlangıç makamı olarak kabul edilir ve genellikle mutluluk ve coşku ifade eder.
2. Segâh: Duygusal ve hüzünlü bir karaktere sahiptir.
3. Şur: Hem coşkulu hem de duygusal bir ifade taşır.
4. Şüşter: Melankolik ve derin duygulara hitap eden bir makamdır.
5. Çargâh: Canlı ve hareketli bir ritme sahiptir, Türk müziğindeki Zirgüleli Hicaz’a benzer.
6. Bayatı-Şiraz: Genellikle dramatik ve yoğun duygular ifade eder.
7. Humayun: Melankoli ve derin hüzünleri yansıtır, Do sesi üzerine inşa edilmiştir.
Bu makamlar, geleneksel olarak belirli melodik kalıplarla icra edilir ve farklı müzik türleri için ilham kaynağı olmuştur.
