Resul HASANOV:
Efsaneler ve mitlerden öte, arkeolojik araştırmalar, Nahçıvan’ın Şerur bölgesindeki Arpaçay vadisinde antik dönemlerde şarap yapıldığını kanıtlamaktadır. Ayrıca, adını Ağstafa yakınlarındaki Şomutepe arkeolojik sahasından alan Şulaveri-Şomutepe kültürü, bölgedeki şarapçılık tarihine dair önemli bilgiler sunmaktadır. Göygöl bölgesinde MÖ 2. binyıla ait şarap küplerinin ve Qebele’nin kuzeybatısında MS 1-3. yüzyıllara tarihlenen bir şarap mahzeninin bulunması, Güney Kafkasya’nın antik dönemde önemli bir şarapçılık merkezi olduğunu göstermektedir.
Alman Kolonistlerinin Katkıları
Azerbaycan’ın şarapçılık tarihindeki önemli dönüm noktalarından biri, Almanların bölgeye göçüyle gerçekleşmiştir. Napolyon Savaşları’nın neden olduğu kaostan kaçan ve Kafkasya’da yeni bir yaşam kuran Helenendorf (bugünkü Göygöl) Almanları, yerel üzüm çeşitlerini yetiştirmeye başlamış ve şarap üretimi, Alman yerleşimcilerin temel ekonomik faaliyetlerinden biri haline gelmiştir. Bu dönemde Azerbaycan’da şarapçılık sanayisinin temelleri Christoph Vohrer tarafından atılmıştır. Vohrer’in ev yapımı şarapları, Avrupa pazarlarına ulaşarak dünya çapında tanınmıştır. 1860 yılında kurulan Göygöl Şarap Fabrikası, Azerbaycan’daki ilk şarap üretim tesisi olarak hala faaliyet göstermektedir.
Antik Dönemden Orta Çağlara Şarapçılık
Azerbaycan’da şarapçılığa dair bilgiler, arkeolojik bulguların yanı sıra Herodot, Strabon, Pliny the Elder gibi antik tarihçiler ile Arap yazarların eserlerinde yer almaktadır. 7. yüzyılda Arapların bölgeyi fethetmesi ve İslam dininin yayılmasıyla üzüm yetiştiriciliğinin bir gerileme dönemi yaşadığı düşünülse de, bal kıvamındaki şarapların Orta Çağ’da yüksek sınıflar tarafından hem zevk hem de tedavi amaçlı tüketildiği bilinmektedir.
Sovyet Dönemi
Sovyetler Birliği döneminde Azerbaycan’da şarap üretimi önemli ölçüde artmış, ancak genellikle düşük kaliteli tatlı şaraplar tercih edilmiştir. Bu dönemde Ağdam port şarabı, SSCB genelinde ve hatta Avrupa’da popüler bir içki haline gelmiştir. Şarap üretiminin zirveye ulaştığı 1984 yılında, 275 bin hektar üzüm bağından 2 milyon tondan fazla üzüm hasat edilmiştir. Ancak 1985 yılında Gorbaçov’un başlattığı alkol karşıtı kampanya, üzüm bağlarının büyük bir kısmının yok olmasına yol açmıştır. Azerbaycan, 1991’de bağımsızlığını kazandıktan sonra şarapçılık sektörünü canlandırmak için on yıl gibi uzun bir süreye ihtiyaç duymuştur.
Canlanma Dönemi 2002 yılından itibaren Azerbaycan hükümetinin hayata geçirdiği bir dizi girişim, şarapçılık sektörünün yeniden canlanmasına güçlü bir ivme kazandırmıştır. İtalya ve Moldova’dan davet edilen şarap uzmanları ile Sovyet döneminin tecrübeli şarapçıları, modern üretim teknikleriyle sektörü yeniden inşa etmişlerdir. Global çapta tanınan üzüm çeşitlerinden üretilen şaraplar, Azerbaycan’ın uluslararası pazarda yer edinmesine katkı sağlamış, “Iter Vitis Kafkasya” projesi ise bölgedeki şarap turizmini geliştirmeyi hedeflemiştir.
Şarapçılık Sanayisi ve Turizm
Azerbaycan, Kafkas Dağları’nın eteklerindeki bereketli üzüm bağları ile hem yerel hem de uluslararası düzeyde şarap üretimi konusunda büyük bir potansiyele sahiptir. Modern şarap üretim tesislerinde yerel üzümlerin yanı sıra dünya çapında tanınan üzüm çeşitleri de yetiştirilmektedir. Ülke genelindeki şarap fabrikaları, sadece üretim değil, aynı zamanda şarap turizmi için önemli birer merkez haline gelmiştir.
Öne Çıkan Şarap Bölgeleri
- Göygöl ve Tovuz: Tarihi üzüm bağları ve modern üretim tesisleriyle Azerbaycan’ın şarapçılık mirasının kalbinde yer alır.
- Nar ve Heyva Şarapları: Nar şarabı üretimiyle tanınan Göyçay, her yıl geleneksel Nar Bayramı’na ev sahipliği yaparak turistlere unutulmaz deneyimler sunar.
- Üzüm ve Şarap Festivali: 2019 yılından itibaren düzenlenen bu etkinlik, yerel şarap üreticilerini ve uluslararası şarap severleri bir araya getirerek Azerbaycan’ın şarapçılık kültürünü tanıtmaktadır.
Şarap Fabrikaları ve Şarap Turları
Özellikle İvanovka köyü ve Kazak bölgesi çevresinde birçok aile şarap üretimiyle uğraşsa da, bu alandaki en büyük pay, çeşitli üzüm bağlarına erişimi olan şarap fabrikalarına aittir. Günümüzde birçok şarap fabrikası, şarap turları düzenlemekte ve ziyaretçilere konyak ile meyve distilatlarını tatma imkânı sunan tadım merkezleri hizmeti vermektedir. Son yıllarda Azerbaycan’ın meyve şarapları, özellikle nar ve ayva şarapları, gençler ve turistler arasında oldukça popüler hale gelmiştir. Ülkede en çok bilinen nar ve ayva şarapları, Azgranata (Agsu), Grante (Göyçay) ve Tovuz Baltia (Tovuz) şarap fabrikalarında üretilmektedir. Nar şaraplarını tatmak isteyenler için Göyçay’da festival havasında düzenlenen geleneksel Nar Bayramı, eşsiz bir deneyim sunmaktadır.
2019 yılından bu yana gerçekleştirilen Üzüm ve Şarap Festivali ise her yıl farklı ülkelerden şarap severleri, yerel şaraplar ve Azerbaycan’ın şarap kültürüyle tanıştırmak amacıyla bir araya getirmektedir. Tadım pavyonlarının kurulduğu bu festivallerde konserler, eğlence programları düzenlenmekte, üzüm bağları ve fabrikalara gezi turları organize edilmektedir.
Bu festival, Azerbaycan’ın gelişmekte olan şarapçılık sektörüne büyüleyici bir yolculuk sunarken, Kafkasya’nın eşsiz köşelerinde şarapçılık kültürünü tanıtma açısından simgesel bir anlam taşımaktadır.
Değerlendirme ve Geleceğe Bakış
Azerbaycan, antik dönemden günümüze uzanan şarapçılık geleneği ile sadece üretimde değil, aynı zamanda şarap turizmi alanında da önemli bir potansiyele sahiptir. Modern üretim tekniklerinin uygulanması, yüksek kaliteli ürünlerin tanıtımı ve uluslararası iş birlikleri, Azerbaycan şarapçılığının global bir marka haline gelmesini sağlayacaktır.
Azerbaycan’ın şarapçılık sanayisi, hem yerel hem de uluslararası ziyaretçilere benzersiz bir deneyim sunmakta, yerel üzüm çeşitleri ve lezzetleriyle kültürel zenginliğini yansıtmaktadır. Şarap turlarından festivallere kadar bu sektör, sadece ekonomik değil, aynı zamanda kültürel bir değer taşımaktadır. Hazar sahillerinden Göygöl’ün tarihi bağlarına kadar uzanan bu yolculuk, Azerbaycan’ın şarap mirasına dair zenginlikleri keşfetmek isteyen herkes için unutulmaz bir deneyim sunar.
