Doç. Dr. Yunus Emre Tansü:
Azerbaycan ve Ermenistan’ın 2024 yılı sonuna kadar kalıcı bir anlaşma imzalaması bekleniyor ve buna paralel olarak Türkiye, Ermenistan ile ilişkilerin normalleştirilmesi yönünde somut adımlar atmayı planlıyor. Türkiye ve Azerbaycan, Kafkasya’da gelişen barış ve istikrar atmosferinin korunması ve Ermenistan ile yeni bir iş birliği döneminin başlatılması için Erivan’ın bu fırsatı değerlendirerek barış anlaşması yönünde adımlar atması gerektiğini söylüyor. 2020 Karabağ Savaşı’nın ardından Azerbaycan ve Ermenistan, iki ülkenin sınırlarını kesin olarak belirleyecek ve ilişkilerinin gelecekte kurulacağı ilke ve temelleri belirleyecek kalıcı bir barış anlaşması üzerinde müzakerelere başladı ancak taraflar henüz anlaşmaya varamadı.
Taraflar arasında önümüzdeki aylarda anlaşma imzalanacağı yönündeki umutları güçlendiren son gelişme, Bakü ve Erivan’ın en tartışmalı konulardan biri olan ‘‘Zengezur Koridoru’’na ilişkin maddenin anlaşma metninden çıkarılması kararı oldu. Özellikle Azerbaycan açısından büyük önem taşıyan Zengezur Koridoru, anlaşmaya varılmasının ardından tarafların yeniden görüşeceği konular arasında yer alacak. Azerbaycan için bir diğer önemli koşul ise Ermenistan Anayasasından Karabağ’a yapılan atıfların kaldırılmasıdır. Azerbaycan ve Türkiye hakkında konuşan Ermenistan Başbakanı Paşinyan, Ermenistan’ın komşu ülkelerle sağlıklı ilişkiler kurabilmesi için yeni bir anayasaya ihtiyacı olduğunu da belirtti.
Ermenistan Anayasası Değişecek mi?
Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Azerbaycan’ın söylediği gibi toprak iddialarının Ermenistan anayasasının başlangıç kısmındaki Bağımsızlık Bildirgesi’ne yapılan atıflara dayandığını belirtti ancak Ermenistan Anayasa Mahkemesi bu atıfın yalnızca anayasa maddelerinde yer alan hükümler için geçerli olduğunu belirtti. Paşinyan parlamentoda yaptığı konuşmada Azerbaycan’ın, Ermenistan anayasasının Azerbaycan’a yönelik toprak iddiaları içerdiği yönündeki iddialarını reddetti. Paşinyan, Bağımsızlık Bildirgesi’nin Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Konseyi tarafından kabul edildiğini, anayasanın ise Ermenistan Cumhuriyeti’nin egemen halkı tarafından onaylandığını belirtti. Ermenistan yasalarına göre barış anlaşmasının imzalandıktan sonra parlamento tarafından onaylanması gerektiğini anlatan Paşinyan, Anayasa Mahkemesi’nin anlaşmanın anayasaya uygun olduğuna karar vermesi halinde onay sürecinin sorunsuz tamamlanacağını söyledi. Anlaşmanın onaylanması durumunda uluslararası anlaşma hükümlerinin Ermenistan yasalarının önüne geçeceğini vurgulayan Paşinyan, bu durumun Azerbaycan’ı da ilgilendireceğini ve her iki ülkenin de anayasa değişikliği yapmasına gerek olmadığını söyledi. Paşinyan, Ermenistan’ın Azerbaycan ile ilişkilerin normalleştirilmesine yönelik anlaşma imzalamaya hazır olduğunu belirterek, Erivan’ın Bakü’ye diplomatik kanallardan hızlı bir şekilde kısmi anlaşmaya varılması yönünde teklif gönderdiğini söyledi. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, Azerbaycan ile barış anlaşmasının 17 maddesinden 13’ünde anlaşmaya varıldığını belirterek, bu maddeler üzerinde barış anlaşması imzalanmasını önerdi.
Barış Anlaşması Ne Zaman İmzalanacak? Azerbaycan ile Ermenistan arasında barış müzakereleri sürüyor. Barış anlaşması metninin yaklaşık yüzde 90’ı üzerinde anlaşmaya varıldı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı ise Azerbaycan ve Ermenistan, Minsk Grubu’nun feshedilmesi talebiyle AGİT’e ortaklaşa başvurmalıdır ifadelerini kullandı. Aliyev, ‘‘ABD ve Rusya eş başkanları çatışıyor. Fransa bizim arzumuz olmadan bu bölgede olamaz. Minsk Grubu’nun varlığının hiçbir anlamı yok. Öte yandan Ermenistan Anayasası da değiştirilmelidir. Bu onların iç işlerine karışmak anlamına gelmiyor’’ dedi. 22 Ekim 2024 tarihinde Rusya Kazan’da yapılana BRICS zirvesinde bir araya gelen Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan iki ülke arasında barışın en kısa sürede üçüncü bir tarafında arabuluculuğu olmadan gerçekleşeceğini belirttiler.
Ermenistan’ın her ne kadar barış anlaması imzalaması gerektiğini vurgulamasına rağmen sürekli olarak ABD, Fransa ve Hindistan gibi ülkeler tarafından silahlandırması Güney Kafkasya’da barış ve istikrarın gelmesini engellemektedir. Ayrıca barış anlaşmasına varmak için en önemli madde olan Türkiye ve Azerbaycan’ın uzun zamandır gündeminde yer alan ‘‘Zengezur Koridoru’’ adını verdikleri, Nahçıvan ile Azerbaycan arasındaki Ermenistan topraklarından geçecek bir proje var. Ermeni yönetimi. Ermenistan bu projeye karşı olsa da bölgesel iletişim ve ulaşım kanallarını açmaya hazır olduğunu yineliyor ve bu bağlamda “Barış Kavşağı” projesini gündemde tutuyor.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı ve Ermenistan Başbakanı’nın 7 Aralık 2023’te yayımladığı ortak deklarasyonla iki ülke arasındaki ilişkilerin normalleşmesi sürecinde başlayan olumlu süreç, Almatı’daki müzakerelerde de devam etti. İkinci Karabağ Savaşı sonrasında bölgede konuşlanan Rus Barış Gücü’nün Karabağ’dan çekilmesinin ardından Azerbaycan-Ermenistan sınırda baş başa kaldı. Bu durum iki ülke arasındaki sorunun çözümüne katkı sağlıyor ve normalleşme sürecine olumlu etki yapıyor. Barış sürecinin en kısa sürede olumlu sonuçlanması için Ermenistan’ın Anayasasında yer alan Türkiye ve Azerbaycan’dan toprak talep eden maddelerini çıkarması ve üçüncü ülkeler tarafından bölgeden silahlandırılmaktan vazgeçmesi gerekiyor. Ermenistan’ın atacağı somut adımlar Güney Kafkasya’da uzun yıllardır beklenen barış ve istikrarın gelmesi açısından da büyük önem taşıyacaktır.
